Jumat, 08 Januari 2016

Kawruh Jawa (Widya Tembung)


Widya Tembung

            Tembung yaiku rerangkening swara kang kawedhar saka sajroning tutuk kang ngemu teges lan kasumurupan surasane. Miturut wujude, tembung basa jawa dibedakake dadi papat yaiku :
1.       Tembung lingga
Tembung lingga (kata dasar) yaiku tembung kang isih wutuh kang durung entuk imbuhan apa-apa. Tembung lingga ana kang dumadi saka sawanda, rong wanda, utawa telung wanda. Ing basa indonesia wanda iku suku kata.
a.      Tembung lingga sawanda, kaya dene :
1)      Gong
2)     Pring
3)     Cet
4)     Tik
5)     Las
b.      Tembung lingga rong wanda, kaya dene :
1)      Pari
2)     Takon
3)     Wajan
4)     Amben
5)     Ngombe
c.       Tembung lingga telung wanda, kaya dene :
1)      Rekasa
2)     Kulina
3)     Kapiran
4)     Rumangsa
5)     Mustaka
2.      Tembung andhahan
Tembung andhahan (kata jadian / kata berimbuhan ) yaiku tembung sing wis diowahi saka linggane amarga kawuwuhan imbuhan. Ing basa jawa imbuhan utawa afiks iku ana papat, yaiku ater-ater, seselan, panambang, lan imbuhan bebarengan.
a.      Ater-ater
Ater-ater yaiku imbuhan kang mapan ana ing ngareping tembung kang panulisane tansah gandheng karo tembung linggane, tuladhane a-, ke-, ka-, pra-, pi-, lan sakpiturute.
b.      Seselan
Seselan utawa sisipan yaiku imbuhan kang dununge ing tengah tembung. Seselan ing basa jawa cacahe ana papat, yaiku –um, -in, -er, lan –el.
Tuladha :
1)      Udhun + (-um)  = umudhun = mudhun
2)     Esem + (-um) = umesem = mesem
3)     Pinter + (-um) = puminter = kuminter
c.       Panambang
Panambang utawa akhiran (sufiks) yaiku imbuhan sing mapan ing buri tembung. Panulisane kudu gandheng karo tembunge, kaya ta –a, -ta, -e, -en, -na, -ana, -ake, -ane, lan sakpiturute.
Tuladha :
1)      Lara + -i = larani
2)     Jiwit + -i = jiwiti
d.      Imbuhan bebarengan
Imbuhan bebarengan yaiku imbuhan kang awujud ater-ater (prefiks) lan panambang (sufiks) kang kawuwuhan ing tembung lingga kanthi bebarengan.
Tuladha :                                                
1)      Ka- + bledhos + -an = kabledhosan
2)     Ke- + cilik + -en = keciliken
3)     Pang- + giling+ -an = panggilingan
3.      Tembung rangkep
Tembung rangkep utawa reduplikasi cacahe ana telu, yaiku dwipurwa, dwilingga, lan dwiwasana.
Tuladha :
a.      Dwipurwa : bebungah, lelara, gegaman, lan sakpiturute.
b.      Dwilingga : gedhe-gedhe, celuk-celuk, abang-abang, lan sakpiturute.
c.       Dwiwasana : cengenges, cethuthur, cekakak, lan sakpiturute.
4.      Tembung camboran
Tembung camboran utawa kata majemuk  yaiku tembung loro utawa luwih sing digandheng dadi siji lan tembung mau dadi tembung anyar kang tegese uga melu anyar.
Tuladha :
a.      Camboran wutuh : dhadha menthok, wedhak pupur, raja lele, lan sakpiturute.
b.      Camboran tugel : nak sanak (saka tembung anak + sanak), lunglit (saka tembung balung + kulit ), dubang (saka tembung idu + abang ), lan sakpiturute.


Sumber : LKS Muatan Lokal Bahasa Jawa  SMA kelas X Semester Gasal       

Tidak ada komentar:

Posting Komentar